KUR'ÂN-ı KERÎM’in FAZİLETİ ve DEĞERİ

Cevapla
Kullanıcı avatarı
alpervahit
Kıdemli Üye
Kıdemli Üye
Mesajlar: 436
Kayıt: 17 Şub 2007, 02:00

KUR'ÂN-ı KERÎM’in FAZİLETİ ve DEĞERİ

Mesaj gönderen alpervahit »

Resim

KUR'ÂN-ı KERÎM’in FAZİLETİ ve DEĞERİ:

FÂTİHA SÛRESİNİN FAZİLETİ VE KIYMETİ:


Ebû Hüreyre (radiyallahu anhu)’den rivâyete göre, Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem), Übey b. Ka’b namaz kılıyorken onun yanına vardı ve “Ey Übey” dedi. Übey yüzünü çevirip baktı fakat cevap vermedi. Ama namazını kısa kesip bitirdi ve Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem)’e vardı; “selam sana olsun Ey Rasûlullah” dedi. Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem)’de selamını aldı ve “Sana seslendiğimde neden niçin cevap vermedin? Übey: Yâ Rasûlullah, namazdaydım. Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem): Allah’ın bana vahyettiği Kur’ânda:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
Yâ eyyuhâllezîne âmenûstecîbû lillâhi ve lir resûli izâ deâkum limâ yuhyîkûm, va'lemû ennallâhe yehûlu beynel mer'i ve kalbihî ve ennehû ileyhi tuhşerûn (tuhşerûne).: Ey iman edenler, size hayat verecek şeylere sizi çağırdığı zaman, Allah'a ve Resûlü'ne icâbet edin. Ve bilin ki muhakkak Allah, kişi ile kalbi arasına girer ve siz gerçekten O'na götürülüp toplanacaksınız.” (Enfâl 8/24)

Emrini görmedin mi?.” buyurunca, Übey: “Evet gördüm” dedi ve inşallah bir daha bu hataya düşmem dedi. Bunun üzerine Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem): “Sana ne Tevrat’ta ne İncil’de ne de Zebur’da ne de Kur’ân’da bir benzeri indirilmemiş olan bir sûreyi öğretmemi ister misin?” Übey de: “Evet Yâ Rasûlullah!” dedi. Bunun üzerine Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem): “Namazda nasıl okursun?” Buyurdu. Übey, Ümmü’l- Kur’ân olan Fâtiha sûresini okudu. Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem): “Canım kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki bu okuduğun Fâtiha sûresinin bir eşi ne Tevrat’ta ne de İncil’de ne de Zebur’da ne de Kur’ân’da indirilmemiştir. O yedi âyetli olup devamlı tekrar edilen bana verilen Kur’ân’dan bir parçadır.” buyurdu.
(Buhârî, Tefsir-ül Kur’ân: 27; Ebû Dâvûd, Salat: 17)

Tirmizî: Bu hadis hasen sahihtir.
Bu konuda Enes’den ve Ebû Saîd el Mualla’dan da hadis rivâyet edilmiştir..
Resim
Kullanıcı avatarı
alpervahit
Kıdemli Üye
Kıdemli Üye
Mesajlar: 436
Kayıt: 17 Şub 2007, 02:00

Re: KUR'ÂN-ı KERÎM’in FAZİLETİ ve DEĞERİ

Mesaj gönderen alpervahit »

Resim

KuR'ÂN-ı KeRîM..

KuR'ÂN OKU!.sunu BİLmek
KuR'ÂN KOKUSUnu BULmak
KuR'ÂN DOKUSUnda OLLmak
KuR'ÂN-ı YAŞA!.mak KuR'ÂN!.

*

MuRaDuLLAHtan EMRuLLAH
KÛN feyeKÛN >Şe’ÂNuLLAH
TaVRı TaRZı >SüNNetuLLAH
>Şu ÂN-ı YAŞA!.mak KuR'ÂN!.
*

KuL KemÂLİn KeMÂsı-nda
->YuSEBBiHu SeMÂ’sı-nda
CÂNda CÂNÂN CeM’ası-nda
DeVRÂN-ı YAŞA!.mak KuR'ÂN!.

*

SuBHÂN ALLAH SıRR SANAtı
ARZdan ->ARŞ-a SALTANAtı
--->YuSEBBiHu ---->KÂiNÂtı
SeYRÂN-ı YAŞA!.mak KuR'ÂN!.

*

DERDe DUÂ ->KUNUt GiBi
BUZ-SU KORKu-UMUT GiBi
->BUHaR GiBi ->BULut GiBi
CeVLÂN-ı YAŞA!.mak KuR'ÂN!.

*

NEFSine KuL ->AYRı ALLAHtan
bAŞKa İLâH Yok gAYRı ALLAHtan
ŞERr KULundan>HAYRı ALLAHtan
H a y R Â N -ı YAŞA!.mak KuR'ÂN!.

*

DIŞta ->DÜZEN DİNAMiği
İÇte ->DENGE SiSteMatiği
->AMEL ---->İMÂN Pratiği
CÂNÂNı YAŞA!.mak KuR'ÂN!.


08.10.16 08:59
voiciistnbL..kozyatağısümersitesi..
ALpercanoğuL FahreddinRaziks.tefsirinibitirdi..

Resim

nOt: EvveL zamÂN İÇİnde AntaLyada YAŞArken bir seherde baişalmıştım Fahreddin Razi kaddesallahu sırrahu’nun Mefatihu’l- Gayb/ Gaybın Anahtarları isimli mübârek eserini okumaya.. yoğun iş çalışmalarıma rağmen RABBım TeÂLÂ’nın Lutf-ü-Keremiyle hercildini bir ayda okmaya cehdedip başarmış ve her cildin sonuna bitiş gün ve saatini yazmıştım 2 yılda bitirmiştim..
Kader KaderuLLAH’ın ne güzel cilvesi ki, ÖZü sâlih oğlum ALper Vahid, Baba ÖZün-sÖZün İZ-ledi de, 03.01.2016 tarihinde başladığı yüce kitabımızın bu muhteşşem tefsirini çoğu çok uzun yurtdışı uçak seyahatlarinde olmak üzere işte bu gün 08.10.2016 08:48 de hatmetti..
Bunun için EL LaTîFu’l- HaBîR OLan ALLAHu Zü’l- CeLÂLimize, Sonsuz Şükür ve Hamdimiz, herşeyimiz Olan Sevgili Resûlullah sallallahu aleyhi vesellem Efendimize Sınırsız SELL-ü-SALLımız Olsun İnşâe ALLAHu TeÂLÂ!.


3. SALÂVÂT-I ŞERÎFE : İmâm-ı Alî kerremullahi vecheye ait salâvâtı şerîfe

Resim

TÜRKÇESİ: Lebbeyke Allahümme Rabbiye ve sâ’deyke Resim Salâvâtu’llahi’l-Berri’r-Rahîm Ve’l-melâiketi’l-mukarrebîn Resim Ve’n- nebîyyine ve’s-sıddıkîne ve’ş-şühedâi ve’s-sâlihîn Resim Vemâ sebbiha leke min şey’in yâ Rabbe’l-âlemîne Resim Alâ seyyidinâ ve Mevlânâ Muhammedin ibni Abdillahi hâtemi’n- nebîyyîne Resim Ve Seyyidi’l-mürselîne ve imâmi’l-mûttâkîne Resim Ve Resûli Rabbü’l-âlemîne’ş-şâhidi’l-beşiri’d- dâi ileyke bi iznike es sirâce’l-münir Resim Ve aleyhi’s- salâtü ve’s- selâmû ve rahmetullahi ve berâkâtuhu.

MÂNÂSI:
“Emret (buyur) ALLAH’ım! Ve başim-gözüm üstüne (emret, saâdetle Senden mutluluk istiyorum), RABB’im, ALLAH’ım! İyilik ve merhamet dolu Salâvâtullahı, gözde (yakîn) meleklerin salâvâtı, peygamberlerin, sıddıkların, şehîdlerin, sâlihlerin; Ey âlemlerin RABBi Seni tesbih (ve tenzih) eden herşeyin salâvâtı, Efendimiz Abdullah oğlu Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem)’e, Hatemü’l-Enbiyâya (peygamberlerin sonuncusuna), peygamberlerin Efendisine, müttakîlerin (günâhlardan korunup ALLAH'a sığınanların) imâmına; âlemlerin RABBinin, şâhid ve müjdeci Resûlüne, Senin izninde Sana dâvet eden ve aydınlatan kandile (sayısız- sonsuz) selâm (sıla, salâvât, rahmet, istiğfâr, dua, ulaşım) olsun!”



Resim
Resim
Resim

Fahreddin er-Râzî
kaddesallahu sırrahu..


İsLâm ÂLimi, Fizikçi ve Müfessir..
Doğumu, 6 Şubat 1149, Rey-İranın Tahran kent sınırları içindedir ve Tahran şehrinin ilk kurulduğu yerdir. ÖLümü 29 Mart 1210, Herat-Afganistan'ın batısında Herat Vilâyeti'nin merkezi olan kent..

Künyesiyle beraber adı “Muhammed bin Ömer bin Hüseyin bin Hüseyin bin Ali et-Teymî el-Bekrî”dir. Babası da büyük bir Horasan âlimiydi ve ilk eğitimini ondan aldı. Dinî ve fen bilimlerini zamanının ve şehrinin ünlü âlimlerinden aldı. Eğitimden sonra seyahat etmeye başladı. Harezm’de Mutezîlilerle, Herat’ta ise Kerram’îyye mensublarıyla tartışmalarda bulundu. Horasan'da Kutbeddin Muhammed tarafından ilgi gördü.

Râzî, dinî ilimlerde olduğu kadar pozitif bilimlerde de oldukça başarılı bir bilim adamıydı. Özellikle fizik konularıyla ilgilenmiş, cisimlerin hareketi ve ses üzerine çalışmıştır.


ESeRLeRi:

Râzî'nin şüphesiz en önemli eseri Mefatihu’l- Gayb isimli Kur'ÂN tefsiridir. Tefsir-i Kebir (Ulu Tefsir) diye de bilinen kitabın ismi Türkçeye Gaybın Anahtarları şeklinde çevrilebilir. Bu eser sistematik olma yönüyle tefsir alanının öncü çalışmalarından kabul edilir. Nesefî, bu tefsirin kısaltılmış şeklini içeren Vâdıh isimli bir kitab yazmıştır.:

• Risaletun fi'n- Nubuvvat
• Menâkib-u İmâm-ı Şâfiî
• Tehzibu’d- Delâil
• Muhassalu Efkâri’l- Mütekaddimîn ve’l- Müteahhirîn mine’l- Ulemâ ve’l- Hükemâ ve’l- Mütekellimîn,
• İrşâdü’n- Nüzzâr ilâ Letâifi’l- Esrâr,
• Uyûnü’l- Mesâil,
• El Mahsûl,
• El Burhân,
• Nilimü Usûli’d- Dîn,
• Kitâbü Fedâil’is- Sahâbe,
• Kitâbü’l- Ahlâk,
• Şerhü Vecîz-li’l- Gazâlî,
• Tehzîbü’d- Delâil,
• Kitâb-ı Esrârü’l- Kelâm,
• Şerhü Nehcü’l- Belâga,
• Kitâbü’l- Kazâ ve’l- Kader,
• Kitâbu Ta'cîz-il-Felâsife, • Kitâbü’l- Berâhini’l- Behâiyye,
• Kitâbü’l- Hamsîn fî Usûli’d- Dîn,
• Kitâbü’l- Hak ve’l- Ba's,
• Kitâbu İsmeti’l- Enbiyâ,
• Risâletün f’n- Nübüvvât,
• Esrârü’l- Mevedde fî Ba'dı Süveri’l- Kur'ân’il- Kerîm,
• Kitâbü’l- Firâset,
• Kitâbün-fî Zemmi’d- Dünyâ,
• Kitâbü’z- Zübde,
• El Mulehhas,
• El Metâlibü’l- Âliyye,
• Kitâbün fi’l- Hendese,
• Kitâbü’l- Câmi'i’l- Kebîr,
• Kitâbün fi’l- Kabz,
• Risâletün fi’n- Nefs,
• Kitâb-ı Umdetü’n- Nezzâr ve Zînetü’l- Efkâr,
• Risâletün fi’t- Tenbîh alâ Ba'd,
• Meâlimü Usûli’d- Dîn..


Mu’tezîle: Aklına güvenerek ve "kul, fiilinin hâlikıdır" demekle hak mezheblerden ayrılan bir fırka. Bunlar dalâlet fırkalarının birincisidir. Vâsıl İbn-i Atâ nâmında birisi buna sebeb olmuştur. Bu kişi Hasan Basri Hazretlerinin talebesi iken, günah-ı kebireyi işleyen bir kimsenin, ne mü'min ve ne de kâfir olmayıp, tövbesiz âhirete giderse ebedi cehennemde kalacağını söyleyerek hocasından ayrılmıştır. İtizal etmiştir. Mu'tezile tâifesi: "İnsanlar kendi ef'âl-i ihtiyâriyelerini halkederler" diyerek, bu fiillerde kaza ve kaderin tesirini inkâr ederler. Kendilerine kaderiyeciler de denmektedir.

Kerrâm’îyye: Şiîliğin mezhebleri arasında yer alan Kerrâmîlik Mezhebi, Muhammed bin Kerrâm tarafından kurulan bir mezhebtir. Muhammed bin Kerrâm" i'tikaden Mürcie/Ehl-i Sünnet mezhebine muhalif ve dalâlet ehli olan bir fırka ile Mücessime/İnsan biçiminde ilâh tasavvur edip suretlendiren bâtıl bir inanış’dan olup, Cenâb-ı Hakk’ı cisim olarak i'tikad eder ve te’vili sûret-i kat’iyyede kabul etmezdi.
Resim
Kullanıcı avatarı
alpervahit
Kıdemli Üye
Kıdemli Üye
Mesajlar: 436
Kayıt: 17 Şub 2007, 02:00

Re: KUR'ÂN-ı KERÎM’in FAZİLETİ ve DEĞERİ

Mesaj gönderen alpervahit »

Resim
Türkmenistan - Köhne Ürgenç

Fahruddin Er-Razî
Kaddesallahu sırrahu..

İsâm âlimleri arasında geniş kültüre sahip olan şahsiyetlerden biri de hiç şüphesiz Fahruddîn er-Râzî’dir. Onun kültürünün temeli o kadar geniştir ki naklî, aklî ve tabiat ilimlerinden hangisini ele alırsak alalım, karşımızda onu buluruz. Çok yönlü olan bu insanın, her yönden ele alınarak incelenmesi mümkündür. Hattâ, meşhur olan tefsirinde dahi pek çok yönü açığa çıkmaktadır. Genellikle, felsefe ve çeşitli ilimlerle dolu olan tefsirin anlaşılmasının zorluğundan dolayı cemiyetimizde, kendisine ulaşılmayan bir tefsir niteliğini kazanmıştır. Biz, bu alanda çalışacaklara bir ışık tutmak maksadı ile onun hayatına temas edecek, genel hatları ile tefsirini tanıtmağa çalışacağız. Tefsirinde temas edeceğimiz noktaların her birinin mühim bir tez konusu olacak mahiyette olduğu göz önünden uzak tutulmamalıdır.


Hayatı, Şahsiyeti, İlmî Muhiti, Kültürü.:


Hicretin 543/1149 senesi Ramazan ayının 25 inde Rey şehrinde doğan müellifimizin adı Muhammed b. Ömer b. el-Huseyn b. Ali el-Kureşî et-Teymî, el-Bekrî, et-Taberistânî’dir. Kazanmış olduğu ilim ve şöhret sebebi ile Fahruddîn er-Râzî ve el-Fahr b. el-Hatîb gibi lakaplarla anılmıştır. Künyesi ise Ebû Abdillah veya Ebû’l-Fadl’dır. O’nun 544/1150 senesinde doğduğunu söyleyenler de vardır, ilminin ilk kaynağı babasıdır. Babası Rey Hatibi diye tanınan Ziyauddîn idi. Bu zât, meşhur el-Bağavî’nin sohbetinde bulunmuş ilim ve edebiyata vâkıf, lisânı fasih bir kimse idi. Zamanında, kelâm ilminde ileri gelen kimseler arasında sayılırdı. “Gâyetü’l-Merâm” adlı iki cildlik eserini es-Subkî incelemiş, onu, ehl-i sünnet kelâm kitabları arasında en nefis olanlarından bulmuştur. Böyle edip ve âlim bir babaya sahip olan Fahruddîn, ilk bilgilerini ve bilhassa fesahatini babasından almıştır. Fikirler yönünden de genellikle onun tesiri altında kaldığı görülür.

Genç Fahruddîn, zamanının âdeti olduğu üzere ilim tahsili için çeşitli islâm ilim merkezlerine seyahatlerde bulunmuştur. İlk seyahati Hârizm’e/Ceyhun Nehri'nin (Amu Derya) suladığı ve deltalarının Aral Gölü'ne aktığı topraklardır. Bilim adamı Hârizmî'nin doğum yerine olmuş, orada Mu’tezile akidesine sahip kimselerle yaptığı mezheb ve itikâd münazaraları sebebiyle o ülkeden çıkarılmış, 580/1184 senelerine doğru Buhâra’ya gitmeye niyetlenmiş, yolu üzerinde tabib Abdurrahman b. Abdilkerim es-Sarahsi’ye uğramıştır. Fahruddin’den çok hoşlanan bu zât ona ikramda bulunmuş, bu sebepten dolayı bir müddet Serahs’ta kalmıştır. Oradan Buhâra’ya gelmiş, burada Hanefî fakihi er-Radî en-Neysâburî ile arasında münazaralar yaşanmıştır. Semerkant, Hocent, Benâkit, Gazne ve Hind beldelerini dolaştıktan sonra Buhâra’ya dönmüştür. Bütün bu beldelerde hürmet gören müellifimiz, muhaliflerinin haklı kışkırtması sebebi ile Buhâra’yı terketmek mecburiyetinde kalmıştır. Doğduğu yer olan Rey’e dönmüştür. Bir müddet sonra Bâmiyân emîri olan Bahâuddîne gitmiş, orada ikram görmüş, Gazne Sultanı Gıyasuddin el-Gûrî’nin yanında bulunmuş, sultanın yanında mevkisi yücelmişti. Hârzem devletinin büyük sultanı Alâuddin Muhammed b. Tökeş’e ulaşmış, Hârzemşâh’ın onu evinde ziyaret etmesiyle, o en yüksek mevkî ve ta’zime ulaşmıştır. Herat’ta kalmakta karar kılmış orada evlât ve mülk sahibi olmuştur.

İlim almak için yaptığı bu gezileriyle kendini geliştirmiş, zekâ ve akıl dolu bir kafaya sahip olduğundan, ilmin çeşitli kollarında pek çok eser meydana getirmiştir.
Dünyanın izzetli ve âhiret âleminin saâdetli olması amacıyla birinci derecede ilmi kelama ihtimam göstermiştir. Allah’ın zâtı, sıfatları, efâli ve isimlerini ortaya koyması bakımından kelâm ilmini, ilimlerin en şereflisi ve en mükemmeli olarak görür.

Fahruddîn’in kelâm ilmine karşı sevgisi babası Ziyâûddîn’den kaynaklanır. Ailesindeki kelâm ilmine karşı olan sevgi, İmâmu’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî el-Cuveynî (ö. 478/1085) Ebû İshâk el-İsferâ’înî (ö. 418/ 1027) Ebû’l-Hasen el-Bâhilî (ö. 370/980) Ebû’l-Hasen el-Eş’arî (ö. 324/936) Ebû Ali el-Cübbâî (ö. 303/915) ye kadar ulaşır. es-Subkî’nin ifadesine göre, Fahruddîn, İmâmu’l-Haremeyn’in kelâm ilmine âit olan “eş-Şâmil” adlı eserini hıfzetmiştir. Bizzat kendi ifadesinden anlaşılıyor ki kelâm İlmine dâir 12.000 varak ezberlemiştir.

Fırka kitablarının asıllarına ve usûllerine vâkıf bir kimse idi. Bu sebepten onlardaki doğru ve hataları iyi bir şekilde ayırt edebilmekte idi. eş-Şehristânî’nin, el-Milel ve’n-Nihal adlı kitabının, mehazlarının çok mütaassıb kimselere dayandığını ileri sürerek, bu eserin itimâda lâyık olmadığını söyleyecek kadar ileri gidebilmiştir. O, Gazâlî’yi sevmesine ve onun kültürüne iyi bir şekilde vâkıf olmasına rağmen, onun fikirlerini ve metodunun bazı noktalarını tenkid etmiştir. Fahruddîn, Müslümanların felsefe kültürünü en geniş şekilde öğrenmişti. Meraga’da zamanın en faziletli âlimi Mecduddîn el-Cîlî’den kelâm ilmini ve hikmeti okumuştur. Hicri 582/1186 yılında Buhâra’da iken müneccimler tufan olacağına hükmetmişlerdi ve âlimlerden pek çoğu bu sözlere inanmıştı. Fahruddîn ise, İbn Sina, Farabî ve Ebû Sehl ei-Mesîhî’nin eserlerine dayanarak, müneccimlerin ileri sürdükleri fikirlerin zayıflığını göstermiştir.

Râzî, şeriat ilimlerinde de âlim bir usûlcü idi. “el-Mahsûl fi Usûli’l- Fıkıh” adlı eseri bu hususu teyid eder. Hele tefsirinde şer’i meseleler üzerinde durması, onun bu alandaki yerini göstermeye yeterlidir. Çok çeşitli alanlarda yazdığı eserlerinin bir kısmının basılmış olması, diğer bir kısmının ise yazma halinde kütüphanelerde bulunması, onun üzerinde geniş bir çalışmanın yapılması lâzım geldiğine bir işarettir. Onun fikirleri ve eserleri zamanından itibaren her tarafta yayılmaya başlamış, öyle bir şöhrete ulaşmıştır ki,
Zamanının imâmı olmuştur. el-Kıftî, onun için: “Zamanının en faziletli kişilerindendi, fıkıhta, usûlde, kelâmda, hikmette eskileri geçti” demektedir.
İbn Haldun ise: “Mantık ve münazara ilmini en iyi işleyen kişinin Razi olduğunu” söylemektedir.
İbn Hallikân da: “O aşırın yeganesi idi, o, ilmi kelâm ve ma’kulât ilimlerinde zamanındakilere üstün geldi” demektedir.

Bazı âlimler, Râzî’yi Hicrî VI. asrın müceddidi olarak görmüşlerdir. Bir yere giderken, kendisine sualler soran kalabalık bir cemaat etrafını sarardı. Zeynuddin el-Kîşî, Kutbu’l-Mısrî, Şihâbuddin Neysâburî, Mufaddal b. Ömer, Tâcuddin el-Ermevi, Şemsuddin Hüsrevşâhi, onun kıymetli talebelerindendir. Fahruddîn’in va’z meclislerinde, melikler, vezirler, âlimler, emirler ve halk hazır bulunurdu. Dinleyiciler arasında bulunan çeşitli mezheb sâiikleri ona çeşitli sualler sorar, o da suallere gereken en güzel cevabı verirdi. Pek çok Kerrâmî ve diğer mezheb sâliki, onun sayesinde, ehlisünnet akidesine dönmüşlerdir. Herat’ta Şeyhu’l- İslâm lakabını almıştır. Onun kıymetini takdir eden hükümdarlar, çeşitli beldelerde onun namına medreseler tesis etmişlerdir. Eserleri bu medreselerle diğer İslâm ülkelerindekilerde okunurdu.

Gerek ilminin zenginliği ve gerekse izzeti nefis sahibi oluşu sebebiyle Fahruddîn, sultanlar, melikler ve emirler yanında yüksek mevkilere sâhib olmuştur.
Kendisi orta boylu, şişmanca, uzun sakallı, sesi gür, vakar ve haşmet sahibi bir kimse idi. Doğru bir imâna ve ruhî riyazete sahip, zâhid bir yönü de vardı. İnsanlara Allah’ın emirlerine tâbi olmayı tavsiye ederdi. Bazı hutbelerinde ağlar ve dinleyicilerini de ağlatırdı. Tefsirinde birçok duâ ve istiğfarlar vardır. Allah’a tevekkül eden bir kimse olduğundan ve ilmine de güvendiğinden, fikirlerini âdeta meydan okurcasına ortaya koymaktan çekinmemiştir. Kerrâmîlerle çok uğraşmış, birbirlerini küfürle itham etmişlerdi. Kerramîler, ona hücumda o kadar ileri gitmişlerdi ki oğluna ve karısına fısk ve zinâ ile iftirada bulunmuşlardı. Fahruddîn bu haberi duyduğu zaman: “Bunların vuku’ bulması mümkündür. Amma Allah’a yemin ederim ki Allah cisimdir, diyemem!.” demiştir. Kerâmîlerle olan bu mücadelesi gerek tefsirinde ve gerekse diğer eserlerinde görülebilir.

Fahruddîn er-Râzî’nin hususiyetlerinden biri de, müthiş bir zekâya sahip olması idi. O hiçbir zaman mütaassıb bir kimse olmamış, mütekelliminden ve felsefeden olan muhaliflerinden, hiç kimseyi tekfir etmemiştir. Ona göre mütekellimler ve filozoflar Allah’ı, takdis, tenzih ve ta’zim etmeye çalışmışlar, fakat bazıları hata etmiş, bazıları doğru yolda olmuşlardır. Zirâ hepsinin gayesi Allah’ı yüceltmekti. Yalnız Kerrâmiler, onun bu geniş toleransının dışında kalmışlardır. Kendisine ve ailesine karşı gösterdikleri lâyık olmayan şiddete karşı, onları tekfir ederek âdeta onlarla muharebeye girişmiştir. Hasımlarından olan İbnu’t-Tabbâh, Fahrudîn’e, eserlerinde ehl-i beyt’e muhabbetinden dolayı Şi’î idi demektedir. Bazı mütaassıb İsmailî Dâiler de onu İsmâilî addetmişlerdir. Halbuki Fahruddîn, tefsîrini Bâtınilerin tevilatlarını tenkid etmek ve onlarla mücadele etmek için yazmıştır. O, tefsirinde bazı ibarelerinde Ebû Bekri, Ali’ye tafdil eder. Buna rağmen bazı Râfiziler, onun bu sözlerini gizleyerek veya görmezlikten gelerek, onu Şiâ içerisine sokmaya çalışmışlardır. Fahruddîn bu şekilde hareket edenlere de lânet eder.

Râzî, bidâyette fakir olmasına rağmen, hayatının sonlarına doğru, hükümdarların verdiği hediyelerle zengin olmuştu. Kendisinin Ziyâuddîn ve Şemsuddîn isminde iki oğlu olmuş, bunlar da ilimle meşgul olmuşlardır. Bir de Harzemşâh Sultanının veziri Alâu’l-Melik el-Alevî ile evlenen bir kızı olduğu söylenir.
Devrinde çok yüce bir ilim mevkiine erişen bu âlim zât, 606/1210 senesi Ramazan Bayramının birinci günü vefat etmiştir. Kerrâmilerin onu zehirlediği ve ölümü üzerine sevinç gösterileri yaptıkları söylenir. Fahruddîn, kabrinin Kerrâmilerden gizlenmesini ve şeriat esasları üzere gömülmesini istemiş, evlatlarına her Müslüman için örnek olacak bir vasiyetname bırakmıştır.


Meşhur Tefsiri:

IV.hicri asırdan itibaren, Mu’tezile Mezhebinin tefsir alanındaki hızı kesilmiş, Ebu’l Hasan el-Eş’arî (ö. 324/936) tefsiri sünnî bir anlayışla ele almıştır. Daha sonra gelen Ebû Bekr el-Bâkıllânî (ö. 403/ 1012), İmâmu’l-Haremeyn (ö. 478/1085) ve İmâm el-Gazâlî (ö. 505/ 1111) gibi şahsiyetler fikirlerini fıkıh ve kelâm alanında yaymaya çalışıyorlardı. Bu zâtların eserlerinde şeriâtle hikmetin birleştiği görülür. Yine bu asırda mütekellimlerden olan hadisciler ortaya çıkmıştır. Ebû Bekr İbnu’l-Arabî (ö. 543/1148), el-Kâdî İyad (ö. 544/1149) gibi şahıslar dini maârifle felsefi maârifi birleştirmiş felsefeyi dine hizmet edecek şekilde geliştirmişlerdir. VI. asrın ortalarında parlayan bir yıldız, Yunan felsefesini, kelâmı ve Şâfi’i mezhebi fıkıh usûlünü okumuş, daha sonra tefsir, kelâm, usûl, fıkıh, nahiv, edebiyat, felsefe, tıp, hendese ve astronomi ilimleri alanında eserler vermiştir. Bu zât, müellifimiz Fahruddîn er-Râzî’dir. O, aklî ve naklî ilimler sahasında çeşitli eserler vermekle beraber “Mefâiihu’l- Gayb” isimli muazzam tefsirinde, ilmin çeşitli alanlarına bol bol temas etmiştir.

Fahruddin er-Râzi, kelâm ve felsefe yolunu tâkib etmiş, fakat bu yolda fazla bir fayda temin edemediğini de itiraf ederek, Kur’ÂNî Hikmetin, kelâmî yolların hepsinden sağlam olduğunu söylemiştir. Bu bakımdan o, tefsirinde tabiatçılar ve felsefecilerle dâima münazara etmiş ve onlara meydan okumuştur. O, Kur’ÂN’ın hikmetlerini ortaya çıkarmaya çalışmış veya insanları Kur’ÂN’ın kaynağına doğru sevketmiştir. Kur’ÂN’ın ilk Sûresi olan Fâtiha’yı tefsir ederken, tefsirdeki metodunu ortaya koymaya çalışmış, diğer sûreleri de, orada koyduğu esaslara göre incelemiştir. Sûrelerin başlangıçlarında, o sûreden elde edilen faydaları kaydeder. Tefsirinde ilmi meseleler, hikmetler, terbiye, belagat nükteleri, Arapça dilbilgisi kaidelerinden istifâde edilerek terkiplerden elde edilen neticeler, mânâların teselsülü ve kelâmî meseleler yer alır. Çok çeşitli meseleleri ihtiva etmesi bakımından bazı ilim adamları: “Râzî’nin tefsiri, tefsirden başka her şeyi ihtiva eder” demişlerdir.
İbn Teymiye ve Ebu Hayyân el-Endelûsi’ye karşı, Râzî’yi savunan es-Sübkî: “Onun tefsiri, tefsirle birlikte her şeyi ihtiva eder” şeklinde bir ifade kullanmıştır.

Tefsirindeki her sûre başlı başına bir kitab sayılabilir. Bu tefsirin diğer bir hususiyeti, müellifin kendi münazaralarından, seyahatlerinden ve hususiyetlerinden bahsetmesidir.
Buraya kadar, tefsirinin genel görünüşünden bir nebze bahsettik. Daha sağlam neticelere uluşabilmek için bizzat tefsirini tahlile tâbi tutmamız en doğru hareket olacaktır. Başkalarının dediklerinden ziyade, eserin kendisini objektif olarak ele almak en sağlam neticeye ulaşmak için bir yoldur.

Râzî, çeşitli konulardaki eserlerini te’lif ettikten sonra tefsirini yazmaya başlamıştır. Tefsirini yazmaya başladığı tarihi kâfi olarak belirleyemiyoruz. Bildiğimiz kadarıyla muazzam bir şekilde müstakil olarak Fatiha Tefsirini yazmış, sonra diğer sûreleri ona ilave etmiştir. Bazı sûrelerin sonunda te’lif edildikleri tarihlere rastlamaktayız. Bu tarihler sayesinde eserin, ömrünün sonlarına doğru yazıldığını anlıyoruz. Yine bu tarihlerden anlaşıldığına göre, müellif tefsirinin bazı sûrelerine te’lif tarihlerini koymuş bazılarına koymamıştır. Öyle zannediyorum ki bazı eserlerde mevcûd olan, Râzî bu büyük eserini tamamlayamamıştır, sonradan gelenler onu tamamlamışlardır, gibi sözler buradan ileri gelmektedir. Fakat Râzî üzerinde yapılan ciddi tetkikler, onun eserini tamamladığını kaydeder. Böyle bir ihtilafın ortaya çıkışının asıl sebebi, hacimli olan eserin tamamının okunmamasından ileri geldiği söylenebilir. Üslûp hususiyetleri açık bir şekilde gösteriyor ki Fatiha Sûresinden Nâs Sûresinin sonuna kadar hepsi Râzî’ye aittir. Diğer şahıslara âit olduğu söylenen ibareler, bazı talebelerinin tâlikatları, haşiye kabilinden istinsah esnasında metne girmiş olabilir. Fakat bunlar asla aslı bozacak kadar çok değildir.
Bazı sûrelerin sonunda te’lif tarihlerinin bulunduğunu söylemiştik. Bunların ilki Âl-i Imrân Sûresinin sonundadır. 595 senesi Rebiu’l-Âhir’inin ilk günü olan Perşembeye işaret edilmektedir. Nisâ Sûresi yine 595 senesinde, Enfâl, Tevbe, Yunus, Hûd, Yusuf, Râ’d, İbrahim ve isrâ sûreleri 601 senesinde, Kehf Sûresi 602 de, Saffât, Sa’d, Zümer, Mü’min, Fussilet, Şurâ, Zuhrûf, Duhân, Câsiye, Ahkâf ve Feth sûremeri 603 senesinde te’lif edilmiştir. Hatta bazı sûrelerin sonunda te’lif edildiği yer dahi zikredilmektedir. Fatiha ve Bakara sûrelerinde tarih olmadığına göre, müellifimiz tefsirini te’life ya 595 senesinde veya bu sene¬den bir veya iki sene evvel başlamıştır. Tefsirinden elde ettiğimiz en son tarih ise 603 senesidir. Bu son tarih Feth Sûresinde olduğuna göre, tefsirinin tümünü 604 veya ömrünün geri kalan yıllarında yani 606 senesine kadar olan müddet içerisinde bitirmiş olabilir.

Her müfessirin tefsirde bir gayesi vardır. Fahruddîn er-Râzî’nin de böyle bir tefsir yazmadaki gâyesi, aklî kanunlar ışığında Kur’ÂN’a gelecek olan saldırıları durdurmaktır. VI. asırda İslâm âlemindeki siyasi ve sosyal hayattaki karışıklık, onu böyle bir eser yazmaya sevketmiştir. İslâm âlemi, bir taraftan Haçlı bir taraftan da Tatarlar önünde yenilgiye uğramakta idi. Eserini kelâmî sözlerle tak¬viye ederek, Mu’tezile istidlallerinin zayıflığını göstermiş, itikâdî mezheb olarak Eş’arîliği benimsemiştir. Tefsiri genellikle bu hava içerisindedir. Bu bakımdan asrının ihtiyacına cevab verecek bir mahiyettedir. Tefsirlerin genellikle zamanlarının bir aynası mesabesinde oldukları unutulmamalıdır.
Râzî’nin tefsirdeki metodunun genel hatlarını şöyle özetleyebiliriz:

Fatihada tenbih mahiyetinde geniş bir mukaddime yaptığını söylemiştik. Her sûrenin müstakil bir kitab halinde olduğunu da söyleyebiliriz. Kitablar bablara, her bab da meselelere tahsis edilmektedir. Her meselede mukaddimeler, hüccetler, latifeler, hükümler, vecihler yer almaktadır. Bablar kısımlara, kısımlar faidelere ayrılır. Birçok fıkhî mesele sıralanır. Aklî sırlar, lügatler, kelâmî mevzular anla¬tılarak, okuyucu daldan dala geçer. Hayatın derin meselelerinden bahsederken âdeta tefsirden uzaklaşmış gibi olursak da, aslında yine onun içerisinde olduğumuzu hissederiz. Bu sebepten birçok kimse “Onda tefsirden başka her şey vardır” diyerek, onun bu eserini tefsir sınıfından dışarı çıkarmak istemişlerdir. Hakikatte bu büyük bir hatadır. Zirâ Râzî kelâmî yönlerin istinbatını Kur’ÂN’a dayanarak yapmaktadır. Tefsirinin mevzularına girerken ilmî, aklî me¬todu kullanır. Bu arada Müslümanların ahlâkî yönlerde meleke sahibi olmaları için, sâlih kimselerin hikâyelerini, sûfilerin kıssalarını, hakîmlerin mev’izelerini, âdil hükümdarların davranışlarını anlatmayı da ihtimal etmez. Razî tefsire başlarken, o mevzuda varid olan bütün fikirleri ortaya koyar, sonra onların delillerini arzederek münakaşalara girişir. Bunlar arasında seçmeler ve tercihler yapar ve delillerini ortaya koyar. Mühim bir fikir bulduğunda, eğer o fikir okuyucu tarafından tatbik edilecekse, onu muhte’lif şekillerde takdim eder. Âyetteki kültür yönlerini açıklar. Okuyucuyu geçmiş tefsirlere sevketmeye çalışarak, eski tefsirlerdekileri hulâsa olarak vermeye çalışır.

Râzî, bir âyeti tefsir ederken, o âyeti tefsire yardım eden başka âyetleri zikreder ve orada pek çok faydaları da kaydetmeyi ihmal etmez. Aklî mahreçli âyetler için dâima aklını kullanır. Zaten o, dini kaideler için açık olan aklî vecihlere tâbi olurdu. Aklî delillerle, nakli teyid etmeye çalışırdı. Bütün meseleleri ikna edici bir üslûpla ve sağlam felsefi münakaşalara dayandırarak incelerdi. Nübüvvet ve mucizeler hakkında kuvvetli aklî deliller ortaya koyardı. Hz. Musa’nın asasının yılana tahavvül etmesi, Hz. Muhammed’in Mescid-i Haram’dan Mescidi Aksa’ya cesedi ile gidişi (İsrâ) nâdirattandır, fakat aklî yönden onları inkâra da imkân yoktur. Her mümkünün olması düşünülebilir. Müfessirimiz bir taraftan hayat, güneş, yıldızlar gibi âlemlerin durumunu incelerken, bir taraftan da ruh hallerini araştırır ve ifadelerinde sofi görüşlere bağlı olduğu görülür. Nakil, sahih ve sabit olduğu zaman onu esas olarak alır. Şâyet bir hususta nakilde birşey bulamazsa akla müracaat eder.

Râzî, usûl ve furu’daki akli kaidelere dayanarak, tefsir ilmine de aklî unsuru bol miktarda sokmuştur. Ona göre sahih oian nakil, sahih olan akla muhalif olmaz. Zirâ her ikisi de aynı kaynaktan çıkmaktadır. Aralarında hakiki bir zıtlığın varlığı mümkün değildir. Razi, bu hususu tefsirinde tatbiki olarak ispat etmiştir.

Müfessirimizin hayatından bahsederken, onun çok geniş bir kültüre sahip olduğunu söylemiştik. Üzerinde durduğumuz tefsirinin kaynaklarının neler olduğu ilk akla gelen hususlardandır. Gerek kaynaklan ve gerekse tefsirindeki metodu hakkında örnekler verirken, okuyucuyu bıktırmamak için fazla misal vermemeye çalışacağız. Mümkün mertebe bir veya iki misalle iktifa edeceğiz. Şimdi tefsirinin kaynaklan üzerinde duralım.

Fahruddîn er-Râzî’nin tefsiri okunduğunda genellikle aklî kaynaklara dayandığı görülür. Okuyucuda sanki onun aklî kaynaklardan başka bir şeye dayanmadığı intiba’ı uyanabilir. Halbuki eser dikkatle tetkik edilecek olursa, onun bütün tefsir mezheblerinden istifade ettiği görülür. Âyetlerin lügat yönlerini izah ederken lügatçıların tefsirlerinden istifâde eder. Hadisleri naklederken veya sahabe ve tabiîlerin sözlerini zikrederken, me’sur tefsirlere müracaat eder. Aklî mevzularda aklî mezheb tefsirlerine, fıkhi mevzularda da fıkhı tefsirlere dayanmayı ihmal etmez. Tefsirinde sık sık rastladığımız, çeşitli tefsir mezheblerine sâlik kimseleri şöyle sıralayabiliriz. Bunlar, aynı zamanda müfessirimizin kaynaklan olmaktadır.

Tefsir ilminde uygulanan en mühim hususlardan biri, sahabe ve tabiîlerin tefsirlerine muttalî olmaktır. Râzî de bu usûlü esas kabul etmiş, sahabe ve tabiîlerin rivâyet ettikleri tefsire, bilhassa lugavî mânâlar, nüzul sebebi, kıraat ve çeşitli hükümler yönünden onlara ehemmiyet vermiştir. Bunların başında da İbn Abbas gelir. İbn Abbas’ın tefsire âit haberleri, Râzî’nin tefsiri için ilk muteber kaynaktır. Müfessirimiz, tefsirin en mühim aslı olan İbn Abbâs’tan kelimelerin umumi mânâlarını nakletmektedir. Ondan naklettiğine göre, Kur’ÂN ve kıraat kelimeleri, husrân ve hasâre kelimelerinin bir olması gibi aynı mânâdadır. İbn Abbâs’tan, kıssalar, ahbâr, nüzul sebebi ve kıraat hususlarını da nakleder. Bazen de İbn Abbâs’tan birbirine zıt iki haberi zikrederek birini diğerine tercih eder, veya onları te’lif eder. Meselâ; âyetinde İbn Ab¬bâs’tan gelen haberlerde sefihler, Yahudilerdir denilmiştir. Diğer rivâyette ise onlar Arap müşrikleri olarak gösterilmektedir. Diğer bir rivâyetinde ise onlar münafıklar olarak belirlenmektedir. Râzî, bütün bu rivâyetleri te’lif ederek, hepsinin birden kastedilmiş olabileceğini söyler. Bazen de onu tenkid ettiğini görürüz. Meselâ, Mu’tezile imamlarından el-Kâdi Abdu’l-Cebbâr’ın, İbn Abbâs’tan rivâyet ettiği bir rivâyette, Firavun’un topladığı sihirbazlardan bahse¬derken aralarında Ninovalı bir mecûsinin varlığından da bahsedilir. Râzî, bu haberin naklinin müşkil olacağını, Mecûsî Zerdüşte tâbi olandır. Halbuki Zerdüşt, Musa’dan çok sonra gelmiştir, haberde tarihi bir hatanın bulunduğuna işaret eder:

Râzî, İbn Abbâs’dan gelen Kur’ÂN’ın zahirine muhalif rivâyetleri de reddeder âyetindeki nın takip için olduğunu söyleyerek, bunun için kırk sene beklemeye lüzum olmadığını söyler. İbn Abbâs’ın bazı rivâyetlerini aklî ve ilmi yönlerden ele alarak tenkid eder. Meselâ; verilebilir: âyeti hakkındaki görüşünü reddetmesi buna örnek verilebilir:

el-Hurûfu’l-Mukattaâlar hakkında bazı görüşlerini de şiddetli bir şekilde reddeder, harfleri hakkında söylenen sözlerin kuvvetli olmadığını, hakikat veya mecaz yolu ile söylenen bu sözlerin Allah’a isnadının caiz olmayacağını ifade etmektedir. İbn Abbâs’tan gelen ve İsrâiliyât kokan bazı haberleri de reddeder. Hârût ile Mârût kıssasında Râzî, İbn Abbâs’ın bu husustaki haberini ilmî şekilde tenkid ederek, bu haberi fâsid ve merdûd addetmektedir.

Müfessirimiz, Ubeyy b. Ka’b, İbn Mes’ud Âişe ve İbn Ömer gibi daha pek çok sahabeden rivâyetlerde bulunmuş, zayıf gördüğü pek çok rivâyeti de tenkid etmiştir.
Râzî, tabii müfessirlerden, Mücâhid, Katâde, Süddî, Hasan el-Basrî, Saîd b. Cübeyr, Ebu’l-Âliye, Muhammed b. Ka’b el-Kurezî’den de rivâyetlerde bulunmuşsa da genellikle onların görüşlerine katılmamış, bilakis onların aklî ve nakli tefsir alanlarındaki zayıf yönlerini göstermeye çalışmıştır. Mesela, Bakara Sûresinin ilk âyetlerinde, Mücâhid, dört âyette müminleri, iki âyette kâfirleri, on üç âyette münafıkları zikretti dedikten sonra, âyet sayısına bakarak, bu da münafıkların cürümlerinin büyüklüğüne delalet eder, diye bir netice çıkarmaktadır. Râzî ise, âyetlerin sayısının çok olması cürümün büyüklüğünü icâb ettirmez, demek suretiyle, Mücâhid’in görüşünü reddeder.
Kezâ âyetindeki hakkındaki Katâde ve Süddî’nin görüşlerini zayıf görerek tenkid eder.
Râzî, kıraat, lügat ve nahiv hususunda Ferrâ’ya müracaat eder ve bazen de onu tenkid eder.
Râzî, Taberî’yi tefsirinde nâdir olarak zikretse de, Taberî’nin tefsiri, Râzî için me’sur tefsir kaynağıdır. Biliyoruz ki Taberî, sahabe ve tabiilerden birçok rivâyeti eserinde toplamıştır. Eğer Râzî, ondan fazla istifade etmemiş dersek, onun geçmiş tefsir kültürünü nereden almış olacağı meselesi ortaya çıkar. Öyle zannediyoruz ki Râzî selefin tefsir rivâyetlerini isim zikrederek veya zikretmeyerek Taberî’den bol miktarda almıştır.

Fahruddîn er-Râzî’nin lügat meselelerinde i’timad ettiği kişilerden biri de Zeccâc (ö. 311/923) dır. Onun nahiv ve iraba âit izahlarını birçok yerde kabul eder. Mesela âyetinde Zeccâc kelimesini iki vecihle nasbeder, Râzi de bu hususu teyid eder. Fakat Zeccâc’a bu kadar i’timad etmesine rağmen birçok yerde onu reddeder. Meselâ âyetindeki tahkîm hususunda âyetin nüzulünden evvel haram ve günah gibi bir şey olmadığını söyleyerek Zeccâcın te’vilini zayıf görür. Sonradan gelen bir nehiy geçmiş olan bir fiile tesir edemez der. Kezâ âyetindeki cevabının mukaddem oluşunu ve Zeccâc’ın zikrettiği nahvî tevcihâtı yersiz bulur.

Fahruddin er-Râzi Eş’ari mezhebinden olması hasebiyle Eş’ari kaynaklardan da istifade edeceği açıktır. Bu bakımdan Razİ’nin en mühim kaynaklarından biri de el-Kaffâl (ö. 365/976)dir. Bilhassa onun lügat hususlarına i’timad eder.
Mesela; âyetinde el-Kaffâlin görüşünü naklederek mânâsını verir. Kezâ âyetinde, el-Kaffâl, el-Incâya, tencih ve tahlîs mânâsını verir. Bazen de, el-Kaffâlin bir âyet hakkındeki sözlerini nakleder. Âyetler hakkında çeşitli sualler sorar. Bu hususta Kaffâl’den yaptığı istinbatları ve cevabları zikreder. Râzî’yi bu zattan, Allah’ın insanlık için vaz’ettiği hükümler arkasındaki incelikleri naklederken görürüz. Geçmiş müfessirlerin sözleri hususunda da yine onun tefsirine i’timad eder. Râzî, el-Kaffâl’den pek çok görüşler almasına rağmen, onu tenkid edip ona hücum ettiği noktalar da eksik değüdir. Bilhassa onu itizâle rağbet etmekle itham eder. Onların usûlüne ihatası olmadığını söyler. Râzî, el-Kaffâl için, o tefsirde güzel sözlüdür, lafızları tevil etmede ince görüşleri vardır. Ancak Mu’tezile mezhebini takrir ederken çok mübalağa yapar, ilmi kelâmdan hazzı azdır, Mu’tezile kelâmı hakkında nasibi yok denecek kadardır. Râzî lafızlara âit me¬selelerde el-Kaffâl’e i’timad etmişse de, kelâmi meselelerde ona i’timad etmediğini müşahede etmekteyiz. Muhammed Reşît Rıza bile, el-Kaffâle fazla ittiba’ edip ona itibar göstermesinden dolayı Râzî’yi tenkid etmektedir.

Râzî birçok mevzuda Gazâli’ye de i’timad etmiştir. Halbuki Gazali’nin İstılahı mânâda müfessir olmadığı herkesçe bilinmektedir. Hasedin hakikati ve mertebeleri hakkındaki hadisleri ondan nakleder. Yine bazen ondan âyetlerin akli ve ruhi tefsirlerini alır. Râzî’nin, genellikle tefsirinde, bazı âyetler için Gazâlî’nin kitablarından vârid olan şeylere de i’timad ettiği görülür. Bazen onun nakillerini müstakil bir bahismiş gibi uzatır. Meselâ, tevbenin hakikati ve sabır hakkında zikrettikleri buna örnek verilebilir. Nâdir olarak, Gâzalî’nin Hanefî mezhebine muvafık olan fıkhî görüşlerini de nakleder. Kabe istikametine dönmekle namazın sahih olması gibi. Zirâ Şafiî’ler cihete itibar etmişlerdir. Râzî, bu husus Gazâlî’nin İhyasında tercih ettiği husustur, demektedir. Halbuki bu görüş Şafiî mezhebine muhaliftir.
Yukarıda, Râzî’nin tefsirdeki metodunun genellikte aklî olduğunu söylemiştik. O, kelâmî meseleleri münakaşa etmeye hırslıdır. Bütün istidlallerini ehl-i sünnet’in Eş’ariyye esası üzerine bina eder. Tabiî bir haldir ki o bu şekilde yapılmış olan tefsirlerden istifade etmeye çalışacaktır. Onlardan, lügat, beyân, Kur’ÂN’ın güzelliğini açıklama, âyetin terkibinin güzelliğini açığa çıkarma, fesahatini izhâr, i’câzını ispat yönlerinden istifade edecektir. Şunu da unutmamak gerekir ki ilk devirlerde kelâm münakaşalarını ele alan tefsirler, Mûtezilî tefsirlerdir. Müfessirimiz, onların aklî metodlarından istifade ederek, kendi metodları ile kendilerini tenkid etmiş, bazı noktalarda şiddetli hücumlarda bulunmuştur.
Şüphesiz ki Râzî, Mu’tezilenin ileri gelen müfessirlerinden istifade etmiştir. Şimdi onların bir kaçı üzerinde duralım.

Râzî’nin tefsiri kaynak yönünden tetkik edildiğinde, onun en mühim kaynaklarından birinin, Ebû Alî el-Cübbâî (ö. 303/915) nin tefsiri olduğu görülür. Bilhassa Mu’tezile akidesini naklederken bu zâta i’timad eder. Râzî’nin maksadı sadece el-Cübbâî’den nakletmek değil, onun hatasını göstermek ve hatta onu reddetmek. Meselâ âyetinde el-Cübbâi, oruç üzerine kudreti isbat ederek, oruç tutmadığı takdirde fidyenin vâcib olduğunu ileri sürer. Razî, bu hususu kabul etmez.
Kezâ âyetinde de el-Cübbâî’yi tenkid eder. Yine el-Cübbaî, âyetinin Cebriyye’nin: “Allah kâfirleri imandan çevirir” sözünün butlanına delalet ettiğini söyler. Eğer onların sözü doğru olsaydı, bu âyetin zikri doğru olmazdı, der. Râzî de bu iddiaya karşı eğer bu âyet el-Cübbâînin dediği gibi Kaderiyye’nin görüşüne delalet etseydi, âyetin delâlet ettiği mevzu, bir yönden de kendilerinin fesadına delalet ederdi, demektedir.

Fahruddîn’in tefsirinde açık tesiri görülenlerden biri de Ebû Müslîm el-İsfahânî (ö. 322/934) dir. Bilhassa lügat ve âyetler arasındaki ahenk hususunda ona i’timad eder. Âyetin ahengi hususunda en güzel söyleyen Ebû Müslim (radiyallahu anhu) dir, der. Ebû Müslim âyetini en güzel izah edendir.
Zaman ve mekanın muhdesât için iki zarf olduğunu, Allah’ın ise zaman ve mekâna mâlik olduğunu söyler. Bu söze karşı Râzi, böyle bir ifade, yüceliğin ga¬yesinin beyanıdır demektedir. Ebû Müslim açık olarak neshi inkar eder. O, Ebu Müslim’in bu yönünü tevil etme hususunda epeyce gayret sarfeder. Mesela âyeti ile neshini Ebû Müslim kabul etmez, fakat Râzî bunu üç vecihle izaha çalışır. Kezâ âyetinde, Ebû Müslim: “Şeriatımızda böyle bir şey sabit olmadı. Böyle birşey belki Hıristiyanlarca var. Allah Teâla onların şeriatında sabit olan bu âyeti neshetti” demek suretiyle, dinimizde neshin bahis konusu olmayacağını ileri sürer.”

Râzî’nin, Ebû Müslim’in nesh hususundaki görüşlerini tevillerle izah etmeye çalıştığı müşahede edilmektedir. Genellikle de Ebû Müslim’in tevillerini kuvvetli bulur. Ebû Müslim, tefsirde kelâmı güzelleştirdi, çok kere inceliklere ve latifelere daldı diyerek onu takdir eder. Râzî en derinlikli konularda ona i’timad eder. Bir konuyu işlerken önce müfessirlerin fikirlerini zikreder. Sonra Ebû Müslim’in fi¬kirlerini açıklar ve onu diğerlerine tercih eder. Zirâ onun nazarında, Ebu Müslim’in fikirleri gerçeği tahakkuk ettirmeye daha yakındır. Fikirlerinin çeşitli yönlerini ele alarak inceler. Meselâ, âyetini işlerken, müfessirler bu âyet hakkında sözü uzattılar dedikten sonra, bu hususuta en iyi görüş Ebû Müslim’in görüşüdür, demektedir. Râzî genellikle, Ebû Müslim’in fikirleriyle münakaşa ederse de, onu kibarca reddetmekte ve onun şahsiyetine büyük hürmet göstermektedir.

Müfessirimizin i’timad ettiği kaynaklardan biri de Kâdi Abdü’l-Cebbâr b. Ahmed (ö. 415/1024) in tefsiridir. Bu tefsir üzerinde, Mu’tezile mezhebinin hatalı görüşlerini gösterir ve münakaşalarını yapar. İtizalî görüşlerin ekserisini reddeder. Râzî, Abdü’l-Cebbârı kelâm ve usûl alanındaki tenakuzundan dolayı ayıplar. Fakat onun tefsirinden kendisi için faydalı gördüğü bazı şeyleri alır.
Râzî, âyetlerin mânâlarını nakil hususunda Ebû Bekr el-Asam (ö. 236/859) da i’timad eder. Meselâ, âyetinde ve daha birçok âyette, ondan âyetlerin nazmının beyanını ve muhte’lif fikirlerini nakleder lafzının izahında el-Asam’ın görüşünü benimser. Râzî, muvafık görmediği hususlarda el-Asam ile münakaşalara girişir ve onu reddeder. Mesela, Bedir savaşında Müslümanlarla birlikte meleklerin de muharebe etmesini el-Asam inkâr eder. Râzî ise, böyle bir söz Kur’ÂN ve nübüvveti inkar edene lâyık olur, el-Asam’a böyle bir inkâr lâyık olmaz. Zirâ Kur’ÂN’ın nassı buna delalet eder ve bu hususta tevatüre yakın haberler vardır, demektedir. Bazen de âyetinde oduğu gibi, Abdu’l-Cebbar’a karşı el-Asamı savunur ve onun sözünün zayıf olmadığını ispata çalışır.

Râzî, Mu’tezile müfessirlerinden olan Ali b. İsâ er-Rummânî (ö. 384/994) ye fazla i’timad etmez. Ancak ondan nahiv ve lügat yönlerinden bazı haberler nakleder.
Râzî’ye en fazla tesir eden şahsiyetlerden biri de hiç şüphesiz, Mu’tezile kültürünü miras almış, tefsir ilminde beyân ilminin reisi durumuna gelmiş olan Cârullah ez-Zamanşerî (ö. 538/1143) dir. Müellifimiz ondan pek çok âyetin lugavî ve belagat yönlerini nakletmiştir. Zemahşerî muhaddis olmamasına rağmen onun naklettiği hadislere i’timad eder.
âyetinde, Zemahşeri’nin görüşünün en güzel görüş olduğunu söyler. Râzî, zaman zaman Zemahşerî’nin sözlerini reddeder ve onun hatalarını gösterir.


Kaynak: Tefsir Tarihi, İsmail Cerrahoğlu, Fecr Yayınevi..

FaHReDDîN-i RâZî KİMdir?.:

Horasan’da yetişmiş, meşhur din ve fen âlimi. İsmi, Muhammed bin Ömer bin Hüseyin bin Hüseyin bin Ali et-Teymî el-Bekrî’dir. Künyesi Ebû Abdullah ve Ebü’l-Me’âlî, lakabı Fahrüddîn’dir. Allâme, Şeyhülislâm ve Fahr-i Râzî denilmiş, İbn-i Hatîb-ir-Rey (Rey Hatîbi’nin oğlu) diye tanınmıştır. Soyu Kureyş Kabîlesine ulaşır. Aslen Taberistanlıdır. 1149 (H.544) senesinde Rey şehrinde doğdu. 1209 (H.606) senesinde Herat’ta vefât etti.
Fahrüddîn-i Râzî, önce büyük bir âlim olan babası Ziyâüddîn Ömer’den ders aldı. Babası, Muhyissünne Muhammed Begavî’nin talebelerindendi. Râzî fen ilimlerini Necd-i Cîlî’den, fıkıh ilmini Kemâl Simnânî’den öğrendi. Bunlardan başka asrının büyük âlimleriyle görüştü ve onlardan ilim öğrendi. Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ hazretlerinin sohbetinde bulunmak sûretiyle tasavvufta olgunlaştı.
Tahsilini bitirip, ilimde yüksek derecelere kavuştuktan sonra, bâzı seyâhatler yaptı. Harezm’de bozuk îtikâd sâhibi Mûtezileye mensub kimselerle münâzaralarda bulundu. Daha sonra Mâverâünnehr’e gitti. Buradan memleketine dönen Fahrüddîn-i Râzî, daha sonra Gazne’ye, oradan da Horasan’a gitti. İlimdeki yüksekliği sebebiyle, Sultân-ı Kebîr Alâüddîn Muhammed Harezmşâh’ın sevgi ve saygısını kazandı. Sultan sık sık onun ziyâretine giderdi. Bir müddet Herat’ta kalan Fahrüddîn-i Râzî, bozuk bir inanca sâhib olan Kerrâmiyye mensublarının îtikatlarının yanlış olduğunu delilleriyle ispatladı.
Fahreddîn-i Râzî, yalnız Arabî ilimlerde değil, zamânın bütün ilimlerinde mütehassıs idi. Bu yüzden gittiği her yerde sultanların iltifâtını kazandı. Sultan Gıyâseddîn Gûrî onun için, Herat’ta bir medrese yaptırdı. Kerrâmiyye îtikâdında olan halk, sultânın ona olan iltifâtlarını çekemeyip fitneye sebeb olduklarından, buradan da ayrılmak zorunda kaldı ve gittiği her yerde ilimle meşgûl oldu. İlim ve irfâna susayanlar, âlimler, gittiği her yere peşinden gittiler.
Pek çok âlim yetiştiren Fahrüddîn-i Râzî 1209 (H.606) senesinde Heret’ta vefât etti.
Fahrüddîn-i Râzî hazretleri; tefsir, fıkıh, kelâm ve usûl-i fıkıh gibi dînî ilimlerde çok derin bir âlim olduğu gibi, edebî ilimler, matematik, kimyâ, astronomi, tıb gibi zamânın fen ilimlerinde de söz sâhibiydi. O zaman İslâm âleminde ortaya çıkan bid’atleri, yanlış îtikâd sâhiplerinin ve filozofların bozuk düşüncelerini en ince teferruâtına kadar araştırarak, onların bozuk ve yanlış olduğunu delilleriyle ispat etmiş, Müslümanları onların sapık ve yanlış sözlerine aldanmaktan kurtarmıştır.
Fahrüddîn-i Râzî de, İmâm- Gazâlî ve İmâm-ı Beydâvî gibi Ehl-i sünnet îtikâtında, yâni Eshâb-ı kirâmın ve onların talebelerinin yolundaydı. Bunların zamânında türeyen bid’at fırkaları ilm-i kelâma felsefeyi karıştırdılar. Hattâ, îmânlarının esâsını felsefe üzerine kurdular. Bu üç imâm, bozuk fırkalara karşı Ehl-i sünnet îtikâdını müdâfaa ederken ve onların sapık fikirlerini çürütürken, felsefecilere de geniş cevablar verdiler. Onların bu cevabları, Ehl-i Sünnet Mezhebine felsefeyi karıştırmak olmayıp, kelâm ilmini, kendisine karıştırılmak istenen felsefî düşüncelerden temizlemektir.
Din ilimlerindeki otoritesi yanında, fen ilimlerinde özellikle fizik ve tabîat ilimleri sâhasında asrının bir tânesiydi. Bu ilim dallarının gelişmesinde büyük katkıları oldu. Fiziğin temel konularından olan hareket, sürat, zaman-mekân ve enerji konularını derinlemesine araştırdı. Aralarında sıkı münâsebet bulunduğunu belirtti. Kuvvetin, şiddet ve süre îtibârıyla arz ettiği farklılıkları gösterdi. Ağır bir cismin uzayda durabilmesi için kendi ağırlığına eşit bir kuvvete muhtac olduğunu ve bu kuvvet devâm ettiği sürece cismin uzayda durabileceğini delîllendirdi. Mekaniğin temellerinden olan birinci ve üçüncü hareket kânunlarını da, gâyet açık ve esaslı bir şekilde ortaya koydu. Ayrıca, ışık ve ses konularını da inceledi. Görme olayının ışık vâsıtasıyla gözde teşekkül ettiğini, renklerin de ışık sebebiyle meydana geldiklerini ve ışıksız cisimlerde herhangi bir rengin mevcud olamayacağını söyledi. Ona göre suda dalgalanma olduğu gibi, havada da dalgalanma meydana gelmekte; bundan da ses ortaya çıkmaktadır.


ESeRLeRi:

Fahrüddîn-i Râzî, din ve fen ilimlerine dâir pekçok eser yazdı.

Tefsire dâir eserlerinden bâzıları:
1-) Tefsîru’l- Kebîr, on cildlik bir eserdir. Mefâtihü’l- Gayb ismiyle de bilinir.
2-) Tefsîru Sûreti’l- Fâtihâ.

Fıkıh ilmine dâir eserlerinden bâzıları:
1-) El Muhassal fî Usûli’l- Fıkh,
2-) El-Me’âlim fî Usûli’l- Fıkh,
3-) El-Muhtehabü’l- Mahsûl fî Usûli’l- Fıkh,
4) İhkâmu’l- Ahkâm.

Kelâm ve akâide âit eserlerinden bâzıları:
1-) Ez Zübde fî İlmi’l- Kelâm,
2-) El Me’âlim fî Usûli’d- Dîn,
3-) İrşâdü’n- Nüzzâr ilâ Letâifi’l- Esrâr,
4-) El-Cebru ve’l- Kader,
5-) İsmetü’l- Enbiyâ,
6-) Risâletü’l- Me’ad,
7-) Hudûsu’l- Âlem,
8-.) Esâsü’t- Takdîs,
9-) Risâletün fi’n- Nübüvvet.

Fizik, hikmet, mantık, ahlâk ve psikolojiye dâir eserlerinden bâzıları:
1-) El Mebâhis-ül-Meşrikiyye fî İlmi’t- Tâbiiyyet ve’l- İlâhiyyât,
2-) Lübâbü’l- İşârât,
3-) Ta’cizü’l- Felâsife,
4-) El-Mantıkü’l- Kebîr,
5-) El Âyâtü’l- Beyyinât fi’l- Mantık,
6-) Risâletün fî Ziyâreti’l- Kubûr.

Cedel/ Hakkı bulmak için olmayıp, galib görünmek için çekişme ilmine dâir eserlerinden bâzıları:
1-) El Cedel,
2) Et Tarîkatü’l- Alâiyye fi’l- Hilâf.

Arap dili, lügat ve edebiyâtı ile ilgili eserlerinden bâzıları:
1-) Şerhu Nehci’l- Belâga,
2-) Şerhu Şakti’z- Zend li-Ebi’l- A’lâ el Me’arrî,
3-) Nihâyetü’l- Îcâz fî Dirâyeti’l- Îcâz,
4-) El-Mevrid fî Hakâyıkı’n- Nahv.

Matematik, astronomi ve tıb ilmine dâir eserlerinden bâzıları:
1-) Kitâbun fi’l- Hendese,
2-) Risâle fî İlmi’l- Felek,
3-) Kitâbu’t- Tıbbi’l- Kebîr,
4-) Et-Teşrih Mine’r- Re’sî ile’l- Halk,
5) El Eşribe.

KAYNAK: REHBER ANSİKLOPEDİSİ, 7. CİLT
Resim
Cevapla

“Kur'an-ı Kerim” sayfasına dön